गगन पौडेल, नेपालगन्ज नेपालको आर्थिक प्रणालीको एक महत्त्वपूर्ण अंग हो—पुँजी बजार। यो बजारले देशको आर्थिक वृद्धिमा योगदान मात्र गर्दैन, आम नागरिकलाई लगानीको अवसर पनि प्रदान गर्छ। यद्यपि, हालको समयमा पुँजी बजार अत्यधिक उतारचढाव र अपारदर्शिताले ग्रसित देखिएको छ, जसको प्रत्यक्ष असर साना लगानीकर्तामा परेको छ। यस्ता जोखिमपूर्ण अवस्थालाई सन्तुलित बनाउने जिम्मेवारी धेरै हदसम्म राष्ट्र बैंकका गभर्नरको काधमा आउछ्।
सर्वप्रथम, राष्ट्र बैंकको प्रमुख कार्य मध्ये एक हो—वित्तीय स्थायित्व कायम राख्नु। पुँजी बजार भनेको मात्र सेयर किनबेचको थलो होइन, यो अर्थतन्त्रको संवेदनशील संकेतक हो। जब बजारमा अनियन्त्रित चाप वा अनावश्यक हल्ला फैलिन्छ, साना लगानीकर्ता सबैभन्दा बढी प्रभावित हुन्छन्। यस्तो स्थितिमा राष्ट्र बैंकका गभर्नरले मौद्रिक नीतिको माध्यमबाट बजारमा सन्तुलन ल्याउन सक्ने नीति ल्याउनुपर्छ।
दोस्रो, ब्याज दर, कर्जाको पहुँच र तरलताको व्यवस्था जस्ता विषयमा गभर्नरको निर्णयले पुँजी बजारमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। यदि ब्याज दर अनावश्यक रूपमा बढाइन्छ भने सेयर बजारबाट पैसा बैंकिङ प्रणालीतर्फ सर्छ, जसले बजारमा गिरावट ल्याउँछ। त्यसैले सन्तुलन मिलाउँदै, यथार्थपरक मौद्रिक नीति ल्याउनु गभर्नरको मुख्य कर्तव्य हो।
साना लगानीकर्ताको हित संरक्षणका लागि वित्तीय साक्षरतामा जोड दिनु अत्यावश्यक छ। राष्ट्र बैंकले नेप्से, सेबोन, तथा अन्य नियामक निकायहरूसँग समन्वय गरी लगानीकर्तालाई शिक्षित र सचेत बनाउने कार्यक्रम ल्याउनु आवश्यक छ। गभर्नरको पहलमा यस्तो दीर्घकालीन रणनीति कार्यान्वयन भएमा बजारमा अन्धविश्वास र हल्लाको प्रभाव घट्न सक्छ।
जोखिमलाई व्यवस्थापन गर्न गभर्नरले समयमै चेतावनी संकेत (early warning system) र बजार निगरानी संयन्त्र विकास गर्न सक्नुपर्छ। यसले बजारमा कृत्रिम मूल्य वृद्धि वा गिरीवाट साना लगानीकर्तालाई जोगाउन सहयोग पुर्याउँछ।
अन्ततः, राष्ट्र बैंकका गभर्नरले केवल मौद्रिक नीति निर्माण गर्ने मात्र होइन, पूँजी बजारका प्रत्यक्ष र परोक्ष प्रभावहरूलाई सम्हाल्ने दीर्घदर्शी भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ। पारदर्शिता, नीतिगत स्पष्टता र लगानीकर्ताप्रति उत्तरदायित्व भएका निर्णयहरूले मात्रै सन्तुलित पूँजी बजार निर्माण हुन्छ, जहाँ साना लगानीकर्ताको सुरक्षा सुनिश्चित हुन्छ।
राष्ट्र बैंकका गभर्नरको भूमिका केवल ‘नियन्त्रणकर्ता’ होइन, ‘मार्गदर्शक’ को पनि हो। जब साना लगानीकर्ताले सुरक्षित अनुभूति गर्छन्, त्यतिबेला मात्रै नेपाली पूँजी बजार दीर्घकालीन र दिगो विकासतर्फ उन्मुख हुन्छ।
